بازار نفت تازه داشت از تاثیر حملات بر تاسیسات نفت عربستان سعودی رهایی می‌یافت که رویدادهای عراق باعث شد نگرانی‌هایی در مورد عرضه نفت توسط این کشور ایجاد شود. در هفته گذشته اعتراضات عمومی بر سر نارضایتی از اقتصاد و فساد دولتی در سراسر کشور درگرفته‌اند. نتیجه اعتراضات تا بحال ۶۰۰۰ زخمی و چند صد کشته بوده و اوضاع به هیچ وجه آرام نشده است.

عراق در حال حاضر روزی ۶/۴ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند. در نتیجه در میان کشورهای اوپک پس از عربستان سعودی، دوم است و شامل ۱۶ درصد از کل عرضه نفت خام اوپک می‌شود. بیشتر نفت در جنوب کشور تولید می‌شود که اکثر جمعیت این بخش از کشور شیعه هستند و حدود روزی ۵۰۰ هزار بشکه در روز نیز از اقلیم کردستان عراق در شمال کشور می‌آید. با روزی ۵/۳ میلیون بشکه صادرات در روز، افزایش تولید نفت در عراق نقشی حیاتی در جبران کاهش عرضه توسط ایران (بخاطر تحریم‌ها) و سایر کشورها داشته است.

در حال حاضر بیشتر اعتراضات مردمی در بغداد و نه در مناطق نفت‌خیز جریان دارد. دولت فعالانه در حال کنترل اوضاع و جلوگیری از گسترش اعتراضات از طریق اقداماتی همچون تعطیل کردن اینترنت، برقراری حکومت نظامی شبانه و شلیک به سوی تظاهرکنندگان است. اما در تظاهرات‌های سال گذشته شاهد یورش به یکی از تجهیزات نفتی در بصره و خطوط لوله در شمال بودیم و این یادآور آن است که تا وقتی نارضایتی‌های اقتصادی و اختلافات درون دولت پابرجا هستند، صنعت نفت هم آسیب‌پذیر است. بگذریم از حملات قبل‌تر گروه تروریستی داعش که باعث ضربات بنیادین به تولید نفت عراق و ظرفیت‌های تصفیه و صادرات این کشور شد.

در ژوئيه ۲۰۱۸ اعتراضاتی در میدان نفتی «قرنه غربی ۲» درگرفتند و طبق گزارش‌ها به سایر میادین نفتی منطقه از جمله میدان عظیم روملیا و داخل شهر بصره هم رسیدند. نتیجه این‌که شرکت‌های خارجی کارمندان خود را از کشور خارج کردند و در بعضی موارد کارمندان شرکت‌های نفتی نتوانستند سر کار بروند. مدتی بعد، در ماه سپتامبر، معترضین وارد یک کارخانه تصفیه آب مرتبط با میدان نفتی «قرنه غربی ۲» شدند و دو کارگر نفتی عراقی را گروگان گرفتند. سپس دست به تعطیلی تنها بندر عمده عراق در ام قصر زدند. این رویدادها تاثیر چندانی بر تولید و صادرات نفت در جنوب عراق نداشت اما این حادثه یادآور آن است که معترضین برای به گوش رساندن صدای خود گاه دست به حمله به تجهیزات نفتی می‌زنند.

در شمال، نفت از خط لوله کردستان می‌گذارد که نفت را از میادین نفتی کرکوک به بندر جیهان در ترکیه می‌رساند. این شاهراه نفتی بارها به علت حملات و منازعات سیاسی بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق بر سر توزیع منابع به تعطیلی کشانده شده است. همه‌پرسی استقلال کردستان در سال ۲۰۱۷ تنش‌های اربیل-بغداد افزایش داد و نتیجه کاهش عرضه نفت از کرکوک به کمتر از نیمی از میزان پیشین بود (از حدود روزی ۵۸۰ هزار بشکه به روزی ۲۸۰ هزار.) به لطف توافق تشریک درآمد موقت بین بغداد و اربیل که در نوامبر ۲۰۱۸ به دست آمد، جریان نفت کردستان احیا یافته و در روزهای اخیر به متوسط روزی ۵۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است. اما توافق موجود شکننده است؛ بغداد به دنبال راه‌های بدیل برای صادرات نفت از میادین نفتیِ در اختیار دولت در شمال کشور است.

خط لوله کرکوک-جیهان و شبکه مرتبط با آن قبلا مورد حملات متعدد داعش و سایر گروه‌های پیکارجو قرار گرفته‌اند و نتیجه آن‌که زیر ظرفیت خود تولید کرده‌اند. (این خط لوله ظرفیت صادرات روزی ۱ میلیون بشکه نفت را دارد.)‌ افزایش ناآرامی داخلی و همچنین تنش‌های قومی، بخصوص خطر تاثیرگیری از رویدادهای سوریه و ترکیه، می‌تواند باعث حملات دیگری در آینده شود.

چرا بازار واکنش نشان نمی‌دهد؟

بازار نفت همچنان تاثیر چندانی از افزایش مخاطرات ژئوپلیتیک در خاورمیانه نپذیرفته چرا که نگاه سرمایه‌گذاران بیشتر به چشم‌انداز رشد ضعیف اقتصادی و در نتیجه پایین بودن  تقاضای انرژی است. کاهش رشد اقتصاد جهانی و کاهش چشمگیر بازرگانی در نتیجه جنگ تجاری آمریکا علیه چین، اتحادیه اروپا و بعضی سایر کشورها از عوامل این چشم‌انداز هستند. صندوق جهانی پول انتظار دارد رشد اقتصادی جهانی از ۶/۳ درصد سال ۲۰۱۸ به ۳/۳ درصد در سال جاری میلادی برسد. بعضی اقتصادانان انتظار دارند این نرخ در سال ۲۰۲۰ حتی کم‌تر شود و به ۷/۲ برسد و در نتیجه تقاضا برای انرژی کم‌تر خواهد بود.

با این همه‌ تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که کاهش قیمت نفت نشان می‌دهد که بازار مخاطرات کاهش عرضه را جدی نگرفته است. آن‌ها اشاره می‌کننند که حملات به بقیق و خریص در عربستان سعودی نشان داده که تمام تجهیزات نفت خاورمیانه مانند انبارداری، تصفیه، خط لوله، میادین نفتی و پایانه‌های صادراتی آسیب‌پذیر هستند. حالا بگذریم از تنگه هرمز. تا وقتی که مسائل کنونی همچون جنگ داخلی در یمن، تحریم‌های ایران و نارضایتی‌های اقتصادی در عراق و سایر کشورهای منطقه پابرجا است احتمال حملات بیشتر بر زیرساخت‌ها نیز پابرجا است.